Testo critico

Le non-cartoline dalla Grecia

Tra i soggetti scelti e riversati in arte dall'artista italiano Francesco Moretti si incontrano immagini schiette, crude, dal carattere documentaristico, che immortalano un momento storico della Grecia, tragico e doloroso. Come in un sogno vediamo cose realistiche sovrapposte ad altre surreali, cose vissute intrecciate ad altre immaginate. A queste immagini provenienti da una recente realtà sono affiancate altre che ci raccontano una realtà quotidiana sedimentata ponendosi come una provocazione culturale, mentre ci sono anche soggetti che travalicano i confini della seriosità e si spingono verso quelli dell'ironia e della banalità. In questa mostra immagini eterogenee si uniscono tra di loro formando un insieme provocatorio.
Il tragico e il ridicolo, la banalità del quotidiano e l'eccezionalità dell'evento vanno a comporre un collage di immagini filtrate dall'occhio irrequieto di un'artista, che nonostante viva in Grecia da diversi anni, non smette mai di vedere l’ambiente circostante con sguardo esterno, quasi distaccato, il che gli permette di percepirlo diversamente dagli altri e di individuare significati che oltrepassano la superficie dell'immagine.
Queste opere che possono benissimo essere definite anche come “non-cartoline” della Grecia intendono rovesciare l'idea stereotipata della Grecia vista come una mera destinazione turistica, un luogo paradisiaco dalle spiagge idilliache, antica culla della civiltà classica. Alcune delle immagini sono state scaricate dall’internet, altre sono state presentate in televisione confondendosi tra le migliaia che ogni giorno ci assediano, altre ancora sono state fotografate dall’artista. L’atto stesso di selezionarle, di isolarle dalle altre e inserirle in un habitat artistico che di per sé è irripetibile, lavorandoci sopra per ore attraverso una tecnica prettamente manuale come quella dell'incisione, gli conferisce un immediato valore di unicità tramutandole in arte.

Il mezzo con cui vengono rappresentati questi soggetti è ciò che li rende ancora più insoliti visto che l'artista ha deciso di proporli con un’antica tecnica di riproduzione, l'incisione. Grazie a questa tecnica da una parte si potrebbe smentire in parte la tendenza degli incisori verso soggetti per lo più romantici e dall'altra si afferma la volontà dell’artista di interferire in un mondo che ha fatto della riproducibilità dell'immagine il proprio idolo, di competere con esso e di proporre un proprio discorso.
Infine, questa tecnica indica la volontà dell’artista di proporre una doppia lettura dell'immagine attraverso l’intreccio di più immagini uguali tra loro ma stampate con colori diversi. Il risultato è la creazione di una tessitura che interagisce con l'immagine rappresentata, creando effetti visivi inediti. Grazie a questa tessitura cartacea si ripete di nuovo quel procedimento iniziale che sottosta al pensiero dell’artista: da un immagine proveniente da una matrice e quindi riproducibile tecnicamente in varie copie, l'artista ne genera un’opera unica ed irripetibile. 

Τα “αντι-καρτποστάλ” της Ελλάδας

Ανάμεσα στα επιλεγμένα θέματα που μετουσιώνονται σε τέχνη από τον Ιταλό καλλιτέχνη Φραντσέσκο Μορέττι απαντούν εικόνες σκληρές, λιτές, με ντοκουμενταρίστικο χαρακτήρα, που αποθανατίζουν μια ιστορική στιγμή της Ελλάδας, τραγική και επώδυνη. Όπως στα όνειρα, βλέπουμε να διαπλέκονται ρεαλιστικά με σουρεαλιστικά στοιχεία, πράγματα βιωμένα και πράγματα φαντασιακά. Αυτές οι εικόνες ­–που προέρχονται από πρόσφατα γεγονότα της πραγματικότητας– πλαισιώνονται από άλλες οι οποίες μας αφηγούνται μια παγιωμένη καθημερινότητα και λειτουργούν ως πολιτισμική πρόκληση, ενώ υπάρχουν και θέματα που υπερβαίνουν ηθελημένα τα σύνορα της σοβαροφάνειας και κινούνται προς τα όρια της ειρωνείας και της κοινοτοπίας. Σ’ αυτή την έκθεση ετερογενείς, ετερόκλητες εικόνες συγκροτούν πρωτότυπες συζεύξεις, τις οποίες η καλλιτεχνική δημιουργία καθιστά ακόμη περισσότερο ασυνήθιστες και ανοίκειες.

Το τραγικό και το γελοίο, η κοινοτοπία της καθημερινότητας και η μοναδικότητα του γεγονότος συνθέτουν ένα κολάζ εικόνων που μορφοποιούνται από το ανήσυχο μάτι του καλλιτέχνη, ο οποίος, μολονότι μένει στην Ελλάδα εδώ και χρόνια, δεν παύει να βλέπει τον περιβάλλοντα χώρο με βλέμμα απόμακρο, σχεδόν αποστασιοποιημένο, πράγμα που του δίνει τη δυνατότητα να τον αντιλαμβάνεται διαφορετικά από τους άλλους και να εντοπίζει νοήματα πέρα από την επιφάνεια της εικόνας.

Αυτά τα έργα –που θα μπορούσαν κάλλιστα να προσδιοριστούν και ως “αντι-καρτποστάλ” από την Ελλάδα– επιδιώκουν να ανατρέψουν τη στερεότυπη εικόνα της Ελλάδας που όλοι βλέπουν ως θέρετρο και θερινό παραδεισένιο τουριστικό προορισμό με ονειρεμένες παραλίες, κάποτε λίκνο της αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Πρόκειται για εικόνες που έχουν “κατέβει” από το ίντερνετ, εικόνες που παρουσιάστηκαν στην τηλεόραση αναμεμειγμένες με χιλιάδες άλλες που καθημερινά μας πολιορκούν, εικόνες από φωτογραφίες που τράβηξε ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Η ανίχνευση, ο εντοπισμός τους ανάμεσα στις τόσες και η επανατοποθέτησή τους σ’ ένα καλλιτεχνικό συγκείμενο –μη επαναλήψιμο λόγω της ίδιας του της φύσης–, αλλά και η επεξεργασία τους μέσω της μακρόχρονης, καθαρά χειρωνακτικής τεχνικής της εγχάραξης, τούς προσδίδει μοναδικότητα και τις μεταμορφώνει σε τέχνη.

Ο τρόπος με τον οποίο απεικονίζονται αυτά τα θέματα τα καθιστά ακόμη πιο ασυνήθιστα αφού ο καλλιτέχνης αποφάσισε να τα προβάλει υιοθετώντας την αρχαία αυτή τεχνική αναπαραγωγής, τη χαρακτική, και αυτό όχι τυχαία. Χάρη σ’ αυτήν από τη μια διαψεύδεται εν μέρει στη πράξη η τάση παρουσίασης ρομαντικών θεμάτων στα χαρακτικά και από την άλλη δηλώνεται η πρόθεση του ίδιου του καλλιτέχνη να εμπλακεί σ’ έναν κόσμο που λάτρεψε ως είδωλο την αναπαραγωγή της εικόνας, να συναγωνιστεί μαζί του και να αρθρώσει τον δικό του προσωπικό λόγο.

Τέλος, αυτή η τεχνική της εγχάραξης σηματοδοτεί την πρόθεση του καλλιτέχνη να προτείνει μια διπλή ανάγνωση της εικόνας, μέσω της εξύφανσης περισσοτέρων από μιας όμοιων εικόνων, που έχουν όμως τυπωθεί με διαφορετικά χρώματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας ύφανσης στην επιφάνεια του έργου που συνδιαλέγεται με την αναπαριστώμενη στο φόντο εικόνα. Αμφότερες λειτουργούν εναλλασσόμενες σε μια συνεχή οπτική διάδραση σε δύο επίπεδα, δημιουργώντας πρωτότυπα οπτικά εφέ. Χάρη σ’ αυτήν τη χάρτινη ύφανση προβάλλεται εκ νέου η αρχική διαδικασία που διατρέχει τη σκέψη του καλλιτέχνη: από μία πρώτη εικόνα, προερχόμενη από μια μήτρα και συνεπώς αναπαραγώγιμη τεχνικά σε πολλαπλά αντίγραφα και σειρές, ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα έργο μοναδικό και μη επαναλήψιμο.